Adam Snarski

Jakie są efekty  wykonywania zadań w zakresie współpracy z Polonią i Polakami za granicą ukierunkowanych na podtrzymywanie więzi z krajem i wspomaganie migracji powrotnych?

Ministerstwo Spraw Zagranicznych kierowanymi projektami do Polonii próbuje umacniać więzi emigrantów z krajem. Jako swój cel stawia także próbę przekonania Polaków do powrotu do kraju.  Działania te są jednak bardzo nieprecyzyjne, niedające się do jakiegokolwiek rozliczenia oraz zbadania ich efektywności.  Działania Państwa, które mają zachęcić rodaków do powrotów z emigracji mają szczególne znaczenie w świetle pogłębiającego się niżu demograficznego w kraju. Na podtrzymywanie więzi z krajem i decyzje o powrotach mają wpływ nie tylko czynniki ekonomiczne, ale też edukacja w języku polskim oraz kontakt z kulturą ojczystą. Powstaje tu pole do działania dla instytucji państwa polskiego, które zobowiązane są do organizowania oraz umożliwiania rodakom za granicą dostępu do edukacji, oświaty i kultury. Zadania te koordynuje Minister Spraw Zagranicznych głównie we współpracy z Ministerstwami: Edukacji Narodowej, Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Niestety, wyżej wymienione działania pozostają poza sferą kontroli, zarówno ich dostępu jak i skuteczności. W chwili obecnej miernikami efektów działań skierowanych do Polonii są stosowane techniki związane ze wskaźnikami, które dotyczą statystyk liczbowych zorganizowanych imprez na danym terenie, wernisaży, szkoleń, spotkań oraz wykazują ilość sporządzonych materiałów edukacyjnych, poradników itd. Wydaje się, że ten sposób badania efektów niekoniecznie jest rzetelny i bywa bardzo zawodny. Poprzez wskaźnik liczbowy uczestników chociażby w szkoleniu czy wernisażu nie pokazuje czy a jeśli to w jakim stopniu umocniła się więź z krajem lub czy przyczyniło się to do podjęcia decyzji o powrocie z emigracji. Zatem, w mojej ocenie należałoby pochylić się nad próbą sporządzenia takich mierników, które pozwolą na skuteczniejszą a przede wszystkim rzetelniejszą ocenę podejmowanych działań. Zauważyć należy, przewlekłość w kontynuacji działań bowiem ”Program współpracy z Polonią i Polakami za granicą na 2015-2020” powstał w sierpniu 2015 roku, gdy poprzedni skończył się w 2012 roku. Ubolewam także nad tym, że administracja rządowa nie skorzystała z narzędzi pozwalających na skonsultowanie proponowanych działań z organizacjami polonijnymi.

Co więcej, kontrola Najwyższej Izby Kontroli wykazała, że ani Ministerstwo Edukacji Narodowej, ani podległy mu Ośrodek Rozwoju Polskiej Edukacji za Granicą nie mają pełnych danych dotyczących tego, ile polskich dzieci za granicą (w stosunku do potrzeb) objętych jest nauką języka polskiego. Trudno zatem ocenić skalę tego problemu. Jednak z uwagi na brak rzetelnej oceny skali problem powinna powstać strategia rozwoju polskiej oświaty za granicą, uwzględniająca ocenę stopnia zaspokajania potrzeb dzieci i młodzieży polonijnej i polskiej za granicą w zakresie nauczania języka polskiego.

Trzeba także zauważyć, że działania dotyczące promocji kultury polskiej za granicą nie były i nie są ukierunkowane na podtrzymywanie więzi Polonii i Polaków za granicą z kulturą ojczystą. Przedsięwzięcia te były kierowane głównie do obywateli innych państw. Resort powinien uwzględnić w przedsięwzięciach na rzecz Polonii i Polaków za granicą ofertę kulturalną dostosowaną także do potrzeb tzw. nowej emigracji.

W ślad za tymi wnioskami Najwyższa Izba Kontroli skierowała do Ministra Spraw Zagranicznych wniosek  o dokonanie kompleksowej oceny skuteczności dotychczasowych działań na rzecz Polonii i Polaków za granicą, ukierunkowanych na podtrzymywanie więzi z krajem i wspomaganie migracji powrotnych.  Zasadne jest także poddanie pod rozwagę opracowania systemu zapewniającego monitorowanie postępu i ocenę skuteczności obecnie realizowanych działań i umożliwienie udziału w pracach Międzyresortowego Zespołu ds. Polonii i Polaków za Granicą przedstawicieli środowisk polonijnych jako członków grupy najbardziej zainteresowanej pomocą ze strony Rządu RP.